Kwalifikacja zachowania dłużnika jako „rażącego niedbalstwa” dotyczy przyczyn niewypłacalności, a więc okoliczności stanowiących przyczynę utraty możliwości spłacania przez dłużnika długów w terminie ich wymagalności. Dotychczas przesłaną ogłoszenia upadłości konsumenckiej (od 2009 r.) była niewypłacalność, która musiała powstać na skutek okoliczności wyjątkowej i niezależnej od dłużnika. Był to warunek bardzo rygorystyczny, który w połączeniu z koniecznością posiadania przez dłużnika majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, czynił tę regulację całkowicie niefunkcjonalną.

Nowa Upadłość Konsumencka zmienia tą przesłankę w ten sposób, że wymaga aby niewypłacalność nie była spowodowana przez dłużnika w sposób umyślny bądź w drodze rażącego niedbalstwa. Rozszerza to w sposób radykalny zakres przypadków niewypłacalności objętych przez Nową Upadłość Konsumencką i możliwość oddłużenia. Przypadek umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności zostanie pominięty w niniejszym wpisie z uwagi na jego oczywistość.

Kiedy dłużnik ponosi winę w niewypłacalności w postaci rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do niewypłacalności ?

Jest to zachowanie – działanie bądź zaniechanie – dłużnika, które obiektywnie doprowadziło do stanu, w którym trwale utracił on możliwość spłacania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a ponadto było przez niego zawinione.

Wykonując zobowiązanie, na każdym jego etapie, dłużnik ma działać z należytą starannością, a więc zachowywać się jak rzetelny i uczciwy dłużnik.  Należytej staranności winien dłużnik dochować również na etapie powstania zobowiązania, zwłaszcza winien wziąć pod uwagę możliwości finansowe spłaty zaciągniętego zadłużenia.

Rażące niedbalstwo jest jedną z odmian winy nieumyślnej tzn. niedbalstwa polegającego na niezachowaniu należytej staranności. Poniżej, w formie rozproszonych fragmentów orzeczeń i twierdzeń, zamieszczam uwagi dotyczące tej najważniejszej z przeszkód w ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Proszę pamiętać, aby odnieść poniższe twierdzenia do okoliczności skutkującej po stronie dłużnika zaprzestaniem regulowania swoich zobowiązań pieniężnych.

1. Rażące niedbalstwo jest wyższym od niedbalstwa stopniem winy nieumyślnej. Niedbalstwo określa się jako niedołożenie należytej staranności ogólnie wymagalnej w stosunkach danego rodzaju (art. 355.1 kc). Rażące niedbalstwo natomiast stanowi niezachowanie minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu pewnej osobie winy w tej postaci decyduje więc zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej (Wyrok SN, sygn. IV CK 151/03).
2. Rażące niedbalstwo to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu, to przekroczenie elementarnego poziomu staranności i postępowania poniżej minimalnego poziomu wiedzy i umiejętności.
3. Dłużnik przewiduje możliwość utraty zdolności do spłaty długów, a więc postępuje lekkomyślnie – bądź nie przewiduje, choć powinien przewidzieć i mógł to uczynić, bo stanowią o tym zupełnie elementarne (minimalne) zasady staranności – ale zakłada bezpodstawnie w obu przypadkach, że jest w stanie jej uniknąć.
4. Rażące niedbalstwo można więc przypisać również w wypadku nieprzewidywania niewypłacalności przez dłużnika jako skutku jego działań, o ile doszło do przekroczenia podstawowych, elementarnych zasad staranności w działaniu dłużnika, oczywistych dla większości rozsądnie myślących ludzi.
5. Rażące niedbalstwo to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu. Wykładnia tego pojęcia powinna zatem uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej lub podwyższonej staranności w przewidywaniu skutków działania. Chodzi o takie działanie, które graniczy z umyślnością (Wyrok SN, sygn. V CSK 291/08).
6. Szczególnie negatywna, naganna ocena postępowania dłużnika; stopień naganności postępowania, które drastycznie odbiega od modelu właściwego w danych warunkach (wyrok SN, II CK 142/03).
7. Nie można mówić o rażącym niedbalstwie w przypadku okoliczności o charakterze wyjątkowym (nieprzewidywalnym) i całkowicie niezależnym od dłużnika.
8. Zachowanie dłużnika odbiegające od zachowania się w identycznych okolicznościach dłużnika wykazującego minimalną staranność i ostrożność. Sąd winien wskazać, jakie standardy minimalnej staranności winny być zachowane w zaistniałych okolicznościach, które doprowadziły do niewypłacalności.
9. Określenie niedbalstwa jako rażącego wymaga odniesienia się do konkretu, czyli uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy. (wyrok SN, I UK 335/09).
10. Minimalna miara staranności, wzoru ostrożności i przezorności dłużnika została
11. Nieostrożność granicząca z rozmyślnym działaniem, a zatem jako rażąco niedbałe należałoby oceniać przede wszystkim zachowanie lekkomyślne, gdyż jako połączone z przewidywaniem skutku jest bliższe umyślności niż klasyczne niedbalstwo (wyrok SN, III CK 522/04).
12. Dłużnik z łatwością mógł się dowiedzieć, przewidzieć konsekwencje swojego zachowania.
13. W Nowej Upadłości Konsumenckiej mamy do czynienia z przesunięciem granicy wymaganej od dłużnika staranności w uniknięciu niewypłacalności w kierunku zachowania staranności minimalnej, oczywistej dla każdego człowieka.
14. W celu ustalenia czy dopuszczono się rażącego niedbalstwa w pierwszej kolejności należy ustalić, czy określone zachowanie może być oceniane jako zwykłe niedbalstwo w rozumieniu 355.1 kc. Dopiero przesądzenie tej kwestii czyni aktualnym dokonywanie oceny, czy niedbalstwo to oceniać można jako rażące (wyrok SO Warszawa, XX GC 519/04).
15. Należytą staranność określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności; jest to ocena staranności surowsza od staranności ogólnie wymaganej (art. 355.1 kc). W istotę działalności gospodarczej wkomponowane jest bowiem wymaganie posiadania niezbędnej wiedzy fachowej, obejmującej nie tylko czysto formalne kwalifikacje, ale także doświadczenie wynikające z praktyki zawodowej oraz ustalone zwyczajowo standardy wymagań (wyrok SN, IV CK 100/05).
16. Podejmowanie minimalnych aktów staranności w zakresie analizy swojej zdolności do obsługi zadłużenia i niedopuszczenia do niewypłacalności.

Przy ocenie zachowania dłużnika będą brane przez sąd pod uwagę:

• osoba dłużnika,
• okoliczności podjętego działania,
• przedmiot, którego działanie dłużnika dotyczy.

Przypadki niewypłacalności powstałej na skutek rażąco niedbałych działań dłużnika zamieściłem poniżej i na pewno nie wyczerpują one całego bogactwa przypadków niewypłacalności, jednakże stanowią najczęstszy przypadek spotykany w naszej praktyce.

• spirala długów – stałe zwiększanie stopnia zadłużenia przy niezmienionych dochodach,
• poręczenie za zobowiązanie osoby trzeciej na progu niewypłacalności (zagrożonej niewypłacalnością) bądź już niewypłacalnej,
• poręczenie, zaciągnięcie długu na rzecz osoby całkowicie nieznanej,
• zaciągnięcie zobowiązania z pełną świadomością, że w najbliższej przyszłości dochodu dłużnika ulegną zmniejszeniu na skutek przewidywalnego przejścia na emeryturę bądź zmiany warunków pracy,
• zaciąganie nadmiernych zobowiązań w przypadku dochodów o charakterze sezonowym, okresowym bądź poddanych wyjątkowej niepewności czy nietrwałości, pomimo uznania przez wierzyciela (bank) takiej zdolności za wystarczającą,
• zawarcie umowy w ramach działalności gospodarczej z innym podmiotem o powszechnie uznanej złej renomie i rzetelności płatniczej, jeżeli brak dobrowolnej płatności z jej strony był niemalże pewny,
• rozpoczęcie działalności gospodarczej w oparciu o irracjonalne przesłanki i podjęcie niedopuszczalnego, nadmiernego ryzyka, które było oczywiste pod każdym względem.

Przesłanka ta – skutkująca oddaleniem wniosku o upadłość – ma charakter bezwzględny, a zatem nie istnieje możliwość powołania się na zasady słuszności bądź względy humanitarne celem ich ”przełamania”. Będzie to oznaczać przede wszystkim, że zaciąganie zobowiązań z przeświadczeniem o niemożliwości ich spłaty nawet z przeznaczeniem pozyskanych w ten sposób środków pieniężnych na ochronę zdrowia i życia zostanie uznane za rażąco niedbałe.